<<powrót – Zemsta – omówienie lektury
Scena 1
Akcja przenosi się do drugiej części zamku – do posiadłości Rejenta. Z Rejentem rozmawiają mularze, którzy zostali przegonieni, gdy naprawiali mur. Ta scena wyraźnie pokazuje, jaką osobą jest Rejent. Wymusza na pracownikach zeznania, które są mu potrzebne do stworzenia aktu oskarżenia przeciwko Cześnikowi. Wmawia im, że zostali pobici, okaleczeni, że nie są zdolni do pracy. Gdy zaprzeczają a jeden z nich nawet mówi, że nie ma żony, Rejent tak przekręca ich słowa (manipuluje nimi), że w końcu zyskuje to, czego chciał. Na koniec oznajmia mularzom, że nie zapłaci im za pracę i straszy ich, że jeżeli nie opuszczą komnaty, wyrzuci ich.
Scena 2
Do Rejenta przychodzi Wacław, jego syn. Rejent opowiada mu o sąsiedzkim konflikcie i jako jedynego winnego niezgody wskazuje Cześnika. Zdesperowany chłopak prosi ojca o zgodę na ślub z Klarą. Rejent nie wyraża zgody, choć przyznaje, że wie o uczuciu młodych. Milczek ma zupełnie inny plan względem syna. Informuje go, że ożeni się z Podstoliną. Mówi, że wie o ich dawnym romansie i już rozmawiał z wdową na ten temat a ona zgodziła się wyjść za mąż za Wacława. Tłumaczy, że już podpisał z nią dokument mówiący o tym, że osoba odstępująca od warunków umowy będzie musiała zapłacić odszkodowanie drugiej stronie. Argumenty chłopca nie mają dla ojca żadnego znaczenia. Najważniejsza jest zemsta na sąsiedzie.
Scena 3
Rejent zostaje sam i okazuje swoje wielkie zadowolenie. Jest dumny ze swojego planu zemsty. Uderza ona w samego Cześnika – żeniąc Wacława z Podstoliną, pozbawia Cześnika narzeczonej.
Scena 4
Do Rejenta przychodzi Papkin. Gdy zauważa, że Rejent jest potulnym, pobożnym człowiekiem, czuje się pewnie, opuszcza go strach, czuje się panem sytuacji. Zachowuje się bezczelnie, żąda wina, krytykuje to, które dostał. Przez ten czas Rejent jest pokorny. W pewnej chwili Papkin mówi, że przybył z listem od Cześnika i wtedy Rejent zmienia swoją postawę. Zaczyna okazywać niechęć wobec Papkina, w ukryty sposób mu grozić. Papkin natychmiast pokornieje.
Sceny 5 i 6
Do pomieszczenia nieoczekiwanie wchodzi Podstolina. Papkin jest zupełnie zbity z tropu. Jest przekonany, że to nieporozumienie, bo sam był świadkiem, że Podstolina zgodziła się wyjść za mąż za Cześnika. Namawia Podstolinę do ucieczki. Ona traktuje go lekceważąco i informuje, że pozostanie w tej części zamku. Na koniec prosi go, by w jej imieniu przeprosił Cześnika.
Scena 7
Rejent zaczyna bawić się kosztem Papkina. W umiejętny sposób straszy go – mówi jedno, ale w jego głosie wyczuwa się niecne intencje. Na koniec daje Papkinowi list z odpowiedzią dla Cześnika i nakazuje swoim sługom zrzucenie posłańca ze schodów. Jest z siebie bardzo zadowolony.
Czytaj dalej: Streszczenie – akt IV >>