„Pan Tadeusz” to jedno z najbardziej znanych dzieł w literaturze polskiej. Dzieli czytelników na tych, którzy go kochają i tych, którzy płaczą na samą myśl o nim i jego objętości. Choć fabuła utworu jest dość prosta, to nie o nią się tu rozchodzi. „Pan Tadeusz” porusza naprawdę wiele tematów, choć najłatwiej to dostrzec, mając już własny bagaż doświadczeń.
Najważniejszy w utworze jest bohater i nie chodzi tu o tytułowego Tadeusza Soplicę, ale o całą szlachtę w czasie zaborów. Mickiewicz po mistrzowsku pokazał jej różnorodność i kolejne warstwy szlacheckie. Wyróżnił arystokrację ze Stolnikiem i Hrabią na czele, szlachtę średnio zamożną do której zaliczymy mieszkańców Soplicowa i ich przyjaciół, a także szlachtę zubożałą, zaściankową – tu wyraźnie rysuje się rodzina Dobrzyńskich, ale także Gerwazy. Szlachcice mimo wiele wad – lubią bójki, pijaństwo, są głośni i kłótliwi, przedstawieni zostali przede wszystkim jako ludzie pielęgnujący tradycję – obserwujemy ich zachowanie przy stole, szacunek do starszych, zwyczaj polowania czy grzybobrania. Są to ludzie kochający wolność i gotowi postawić dobro wspólne nad dobro własne. Choć zazdrość i pragnienie zemsty doprowadziły do zajazdu, to w chwili próby, czyli ataku Moskali, wszyscy Polacy stanęli po jednej stronie – gotowi razem walczyć z zaborcą.
W epopei pojawia się także motyw Arkadii, czyli krainy szczęśliwości, raju – za taką krainą tęskni narrator w inwokacji i takim właśnie miejscem jest Soplicowo, którym kieruje dobry gospodarz, jego mieszkańcom dobrze się wiedzie, czas płynie tutaj spokojnie. Mickiewicz dokładnie opisuje dworek w Soplicowie, by nie umknął nam żaden szczegół.
Z dworkiem i ze szlachtą łączy się kolejny motyw, niezwykle ważny w okresie polskiego romantyzmu, czyli motyw patriotyzmu. Od Bartka Prusaka dowiadujemy się, że kto chce pooddychać ojczyzną, ten powinien jechać do Soplicowa. Akcja utworu rozgrywa się w latach 1811-1812 czyli w czasie, gdy Polacy żywili ogromną nadzieję na odzyskanie niepodległości pod przewodnictwem Napoleona. Temat żyje w rozmowach szlachty, w rozmowach prywatnych. Na koniec nikt nie waha się wstąpić do legionów polskich, by walczyć o ojczyznę. Dzięki oddaniu zasług krajowi sam Jacek Soplica zyskuje przebaczenie społeczeństwa za dokonane morderstwo. Jeśli patriotyzm to i miłość do ojczyzny.
W utworze nie brakuje jednak innego typu miłości. Mamy zakochanego Jacka Soplicę, który nie może pogodzić się z niemożliwością poślubienia ukochanej – to miłość nieszczęśliwa, która doprowadza bohatera do najgorszego czynu. Pojawia się także miłość spełniona – oczywiście mowa o Tadeuszu i Zosi, których zaręczyny kończą wieloletni spór pomiędzy dwoma rodami. Czy nie podobnie było w „Zemście” Fredry?
Ważnym motywem jest przemiana, jaka dokonała się w Jacku Soplicy. Z hulaki, pewnego siebie szlachcica, lidera swojej rodziny, staje się pobożnym bernardynem oddanym sprawom kraju. Staje się pokorny, skupiony na organizacji powstania narodowego. Jego osobiste pragnienia zeszły na drugi plan, najważniejsza stała się ojczyzna. Często zastanawiamy się nad tym, czy morderstwo (nawet to w afekcie) może zostać wybaczone. Soplicy wybaczono ze względu na wszystkie działania, których podjął się po opuszczeniu domu.
Ostatnim motywem jest przyroda, jej piękno i rola w utworze. Otóż jest ona tutaj nie tylko tłem wydarzeń, ale i bohaterem. To ona komentuje wydarzenia – kometa, którą widać tuż przed zajazdem, burza i wreszcie słońce po skończonej bitwie. Przyroda w „Panu Tadeuszu” ożywa dzięki licznym uosobieniom i porównaniom– warzywa w ogrodzie Zosi przypominające ludzi, młyn jako obserwator zdarzeń i wiele, wiele innych. Na bogactwo środków stylistycznych z pewnością nie możemy narzekać.
<< Pan Tadeusz – streszczenie i omówienie
